27 Mayıs yıllar geçse de konuşulmaya devam ediyor. O dönemde yaşanan hazin olaylar, unutulacak cinsten değil. Ancak darbeden daha da acı olan şey ise halkın seçtiği bir Başbakan’ın idam edilmesi.
50 yıldır bu konu ile ilgili yazılan belgelerin çoğunda ve yapılan konuşmalarda bir kesim tarafından, İsmet Paşa’nın bu idamlara karşı olduğunu ve Anayasa’ya engel olmaktan korktuğu için müdahale etmediği ısrarla iddia edilmekte.
İsmet İnönü, idamlar hakkında demeç vermeye kalkarsa, yürürlükteki bir Anayasaya aykırı hareket etmiş ve milletin verdiği kararı tanımamış olacağını söylemektedir. Bu açıklama çok tuhaftır, çünkü 1961 Anayasası’nın halkla veya başka bir kesimle alakası yoktur. Bizatihi İnönü’nün birçok anlamda yaptığı müdahaleler ile ve aradan cebren sokturduğu maddeler ile bir İnönü Anayasası haline dönüşmüştür.
Damadı olan Metin Toker’in bu konu ile ilgili hatıratında belirtmiş olduğu sözler, bunu apaçık ortaya koymaktadır.
“1961 Anayasası var ya, o İsmet Paşa’nın anayasasıdır. Yani 28 Mayıs 1960’tan seçimlerin yapıldığı güne kadar İsmet Paşa’nın ağırlığı birtakım yanlışları düzeltmiştir. 1961 Anayasası Cumhuriyet Halk Partisi’nin, yani İsmet Paşa’nın anayasasıdır.”
İnönü isteseydi hem anayasaya müdahale edebilirdi, hem de kendisine kayıtsız şartsız tabi olduklarını bildirmiş darbeci subaylara idamların aleyhinde oy kullandırabilirdi. Detaylı olarak incelendiğinde, İsmet Paşa’nın baştan sona ihtilalin içinde olduğu görülebilir. Hatta idamlar hakkında kararsız olan darbeci subayların aklını çelme konusunda da büyük bir çaba harcadığı da sonradan ortaya çıkmıştır.
İlk andan itibaren, idam kararının verilmesine karşı şiddetli bir şekilde muhalif olan Sezai Okan, Muzaffer Yurdakuler, Ahmet Yıldız ve Mehmet Özgüneş yoğun baskılar sonucu fikir değiştirerek ölüm cezalarının lehine oy kullanmışlardır.
Eğer İnönü’yle buluşup toplantılar yapan Sami Küçük, Suphi Gürsoytrak ve Ahmet Yıldız, Paşa’nın baskısına rağmen idama karşı oy kullanmış olsaydı, netice idamların aleyhine dönecek ve büyük bir ihtimalle infazlar gerçekleşmeyecekti. Bu talihsiz gelişmelerin sonrasından Yassıada’dan çıkan 13 idam kararının 4’ünün infaz edileceği, 15 Eylül 1961 akşamı saat 21.00’de Ankara’dan telefonla Yassıada Kumandanı Albay Tarık Güryay’a bildirildi.
Adnan Menderes, o gece intihara teşebbüs etmesine ve akıbeti meçhul bir durumda olmasına rağmen sanki yangından mal kaçırır gibi aynı gece yarısı İmralı’ya çoktan ulaştırılmıştı. Hatta götürülürken büyük bir vicdansızlık örneği sergilenerek, kendisine hastaneye sevk edildiği söylenmiştir. Bayar, Zorlu, Polatkan ve diğer mahkûmlar zaten asılacakları anı beklemekteydiler. Son anda yaş haddinden Bayar’ın infazı durdurulmuşsa da, üç kişinin dinmek bilmeyen acıları, demokrasiye inanan insanların hâlâ yüreklerini sızlatmaktadır.
İddia edildiği gibi İsmet Paşa idama karşı olsaydı, emrine amade olan subaylar ile görüşüp bu idamları kolaylıkla engelleyebilir miydi?
Hafızalardan silinmeyen bu dramatik olayda, İnönü’nün müdahalesi var mıydı?
Bu soruların cevabı aslında çok açık ve bu soruları sormak yersiz olur. Zira yukarıda da belirttiğim gibi Yassıada mahkemelerindeki karar aşamasında darbecileri etkileyen, hatta infazlara dair oyların akışını değiştiren kişi de bizzat odur.
İdamlara karşı olan bir kimsenin ihtilalcilerle arka arkaya iki defa, hem de kararların verileceği günlerde buluşması hangi insafa sığar bilinemez.
Bütün bunlardan sonra objektif olarak değerlendirilme yapıldığında, İsmet Paşa’nın etrafında ısrarla örülmek istenen ‘darbeye karşıydı’ efsanesinin ne kadar gerçek dışı bir tez olduğu net olarak görülmekte.
İnsanın aklına gelmiyor değil. Acaba idamların arkasındaki sebep, Celal Bayar ve Menderes’in asılmalarıyla siyaset meydanının tıpkı Milli Şeflik dönemindeki gibi tamamen kendisine kalma isteği miydi?
Yoksa ezanın tekrar Arapça’ya çevrilmesi, Amerika’ya rest çekilip Rusya’ya yaklaşılması gibi sebepler mi vardı?..
3.6.2015
