Yayınlanmakta olan bir dizi sebebiyle Çandarlı Halil Paşa meselesi tekrar gündeme geldi. Bu durum Çandarlı hain miydi, değil miydi? Bu ve buna benzer birçok sorular hemen etrafı sarıverdi. Tabi Halil Paşa’yı anlatmadan önce Çandarlı ailesini incelemek gerekiyor. Çünkü bu ailenin, Osmanlı Devleti’nin birçok müessesesinde imzaları vardır. Bu sebeple öncelikle anlatmaya bu ailenin kurucusu olan Halil Paşa’nın büyük dedesi, Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa’dan başlayalım haydi buyurun Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet
Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet devrini araştırmadan önce geçmişe gitmek gerekiyor. Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarından itibaren devlet yönetiminde büyük etkiler ortaya koymuş bir devlet adamıdır. Kara Halil Paşa devletin ilk vezirlerinden biri olarak Orhan Gazi döneminde göreve başladı. Devletin idari ve mali yapısının temellerini Attı. Ayrıca kendisinden sonra gelen evlatları, yaklaşık 150 yıl boyunca Osmanlı yönetiminde kritik roller üstlendi. Bununla birlikte devletin gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur. Etkileri ve yükümlülükleri bakımından neredeyse Osmanlı hanedanının ehemmiyetine yaklaşmış bir noktaya erimişlerdi.
Torunu ve ailenin son büyük ferdi olan Çandarlı Halil Paşa, II.Murad ve II.Mehmed (Fatih) dönemlerinde sadrazamlık yapmış, ancak genç padişahın ikinci defa tahta çıkışı ve İstanbul’un fethi sonrasında idam edilmiştir. Bu hadise Osmanlı tarihinin önemli bir dönüm noktasını oluşturmaktadır.
Kara Halil Hayreddin Paşa’nın devlet idaresi ve devlet adamlığının haricinde manevi tarafı da vardır. Aynı zamanda Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. İsmi Halil bin Ali’dir. Sultan Orhan Gâzî’ye vezir olunca, “Hayreddin” lakabı ve “Paşa” unvanı verilmiştir. Aslen Eskişehir’de, Sivrihisar yakınlarında Cendere köyünden olduğu için Cenderi ve Çandarlı diye nispet edildi. Osman Gazi’nin kayınpederi Şeyh Edebali Hazretlerinin akrabalarındandır. Alâeddin Esvet Ali bin Ömer isminde, Kara Hoca diye bilinen bir mübarek zattan ders aldığı için Kara lakabını aldı. Böylece zamanın din ve fen bilgilerine sahip oldu. Ordu ile Vardar Yenicesinde bulunduğu sırada, 1387 yılında hastalanıp Serez’de vefat etti ve İznik’teki türbesine defnedildi.
Çandarlı Ailesi ve Osmanlı’daki Etkisi – Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet
Kara Halil Paşa’nın başarıları, sadece kendi dönemiyle sınırlı kalmadı. Devamında ailenin Osmanlı yönetimindeki etkinliği, yaklaşık 150 yıl boyunca devam etmiştir. Ayrıca devletin idari ve mali yapısının geliştirilmesinde mühim reformlar gerçekleştirdikleri gibi devletin dış politikasında da önemli roller üstlenmişlerdir.
Balkanlar ve Anadolu’daki fetihlerde, Çandarlı ailesinin stratejik ve diplomatik becerileri ön plana çıkmıştır. Böylece en mühim katkıları ise devletin eğitim ve hukuk sistemlerinin gelişimindeki etkileri olmuştur. Ayrıca Osmanlı hukuk sisteminin temellerinin atılmasında ve şeriatın uygulanmasında önemli rol oynamışlardır.
Çandarlı Halil Paşa’nın idam edilmesi, ailenin yaklaşık 150 yıllık etkisinin ve ikbalinin sonu olarak kabul edilir. Bununlar birlikte ancak, Çandarlı ailesinin devlet yönetimine yaptığı katkılar ve bıraktığı miras, Osmanlı tarihinin önemli bir parçası olarak uzun yıllar etkisini sürdürmüştür.
İhtişam ve İdam – Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet
II. Murad ve II. Mehmed dönemlerinde vezirlik yapan Çandarlı Halil Paşa, ailesinin Osmanlı Devleti’ndeki köklü mirası ve kendisinin yetenekleri sayesinde kısa sürede yükselmiş ve devletin en güçlü ve ihtişamlı isimlerinden biri haline gelmiştir. İlk vezir olduğu devirde askeri ve idari başarılar elde etmiştir. Balkanlar ve Anadolu’da gerçekleştirilen fetihlerde önemli rol oynamış ve Osmanlı Devleti’nin sınırlarını genişletmiştir. Özellikle maliye ve vergi sistemi konularında yaptığı reformlarla, devletin mali yapısını güçlendirmiştir. Devleti her şeyden, hatta padişahtan bile üstün tutardı. Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet
İdama giden yol ise II. Mehmed’in ilk tahta çıkışıyla başlamıştır. Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet yönetiminde bazı endişeler taşımış ve II. Murad Han’ı ikna ederek tekrar tahta çıkmasını sağlamıştır. O devir itibari ile bakıldığında da bu endişelerinde haklı olduğu da düşünülebilir. Ancak bu Mehmed Hanın gözünden düşmesine sebep olmuştur. Babasının vefatı sonrasında tahta ikinci defa çıktığında ise herkes Zağanos Paşanın sadrazam olarak ilan edilmesini bekliyordu. Fakat beklentilerin tersine sadrazam olarak vazifesinde kalmıştır.
Padişah İle Paşa Arasındaki İlk İhtilaf
Padişah ile paşa arasındaki ikinci ihtilaf ise İstabul’un fethi konusunda çıktı. Fatih Sultan Mehmed Han, İstanbul’un fethi konusunda kararlıydı. Halil Paşa açık ve net bir şekilde bu fethin karşısında durdu. Bu muhalefet ikili arasındaki itimadı gittikçe azalttı. Peki Halil Paşa bu muhalefetinde haklı mıydı? Devletin elli sene Fetret Devri gibi bir devirden geçtiği göz önüne alındığında, haksız demek doğru olmaz. Sadece onu fazla tedbirli yapar. Bu durum elbette Bizans’ın elindeki Şehzade Orhan’ın ve Avrupa devletlerinin haçlı ordusu tehdidinin de etkilemesiyel olmuştu. Ancak karşısındaki vizyoner padişahı hesap edememişti. Bütün bunlara rağmen, fetihte kelle koltukta savaşmış, büyük gayret göstermiştir.
Çandarlı Halil Paşa’nın İdamı – Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet
İstanbul’un fethinin ardından, Halil Paşa’nın etkisi kubbe altında azalmış ve fitnecilerin hedefi haline gelmişti. Bizans ile atlın karşılığında anlaştığı, kendi çıkarlarını ön planda tuttuğu gibi birçok asılsız, mesnetsiz iddiaların hedefinde kalmıştır. Nihayetinde fetihten bir müddet sonra tutuklandı ve yapılan mahkeme sonrasında idam edildi. Bu idam Osmanlı tarihinde büyük bir dönüm noktası olarak kabul görmüştür.
İdam edilmesinin bir diğer mühim sebebi ise Çandarlı ailesinin Osmanoğlu ailesinin büyüklüğüne yakın bir noktaya ulaşmasıydı. Ayrıca devletin birçok kademesi, o ve onun ailesi tarafından kurulmuştu. Ailesi ise yeniçeri ocağının babası olarak kabul ediliyordu. Birçok devlet adamı, asker ve yeniçeri onun bir sözüne bakıyordu. Burada her ne kadar kötü bir niyet olmasa da Osmanoğlu ailesi için büyük bir tehdit oluşturuyordu.
Avrupa’da Aristokrasi denilen kuvvetli aile çeşitliliği, devlet yönetiminde hanedan değişimlerine o iç karışıklıklara, düzen bozukluklarına sebebiyet verebilirdi. Osmanlı buna müsaade etmeyerek, başka bir güçlü ailenin oluşumuna yani Aristokrasiye engel olmuş, karışıklıkların önüne geçmiştir.
Bu uygulama ile dünyada tek olan bir hususiyete sahip oldu. Bununla beraber Osmanlı kuruluşundan yıkılışına kadar tek bir hanedan ile idare edildi. Bu özelliğin en mühim müsebbibi ise Fatih Sultan Mehmed Han’dır. Halil Paşa’nın idamı sonrasında ailesi dağıldı, mal varlığına el konuldu ve güçleri zayıfladı. II.Bayezid devrinde oğlu İbrahim Paşa sadrazam olmuşsa da Çandarlı ailesinin ikbali Halil Paşa ile nihayete ermiştir.
Bu hamle ile devlette, mutlak otorite pekişti ve merkezi otoritenin gücü arttı. Böylece imparatorluğun güçlü ve etkili bir yönetim sistemine sahip olması sağlanmıştır. Bu da uzuz süreli istikrar ile Osmanlı Devleti’ni geniş bir coğrafyada hüküm sürdü. Uzun süreli bir imparatorluk haline getirmiştir.
Sonuç
Kanaatimize göre Çandarlıya hain demek büyük haksızlık olur. Devleti için yapması gerekeni yapan bir devlet adamıydı. Devri bittiği için tarih sahnesinden çekildi demek en doğru ifade olur. Ayrıca kendisinin müjdelenmiş bir asker ve komutan olduğunu da unutmamak gerekir. Yolunuz İznik’e düşerse kabrini ziyaret etmeyi ihmal etmeyin.
Çandarlı Halil Paşa ile ilgili konferansı izleyebilirsiniz… – Çandarlı Halil ve Sultan Mehmet
Kolu Kesilen Hristiyan ve Kadı Hızır’ın Adaleti | Fatih Sultan Mehmet Han
https://fatihoruc.com/2020/02/15/kolu-kesilen-hristiyan-ve-kadi-hizirin-adaleti-fatih-sultan-mehmet-han
Bunlara da Bakabilirsiniz
“Bula Bula Bu Tıfılı mı Çıkardınız Karşımıza?” | Kadı Hızır Bey ve Mehmed: Fetihler Sultanı
https://youtu.be/5H7oN0J-tQY
FatihSultanMehmed
Ebced Hesabının Mimarı Kadıköylü Kadı | Kadı Hızır Bey – II.Mehmed Han (Mehmed: Fetihler Sultanı)
https://youtu.be/DiCcbf6R2e4
FatihSultanMehmed
“Adaletten Geri Dursaydın Başını Koparırdım” | Kadı Çelebi Hızır Bey – Mehmed: Fetihler Sultanı
https://youtu.be/4ee_9-sE03E
FatihSultanMehmed
—SOSYAL MEDYA—
Facebook : http://bit.ly/MFO_Facebook
Instagram : http://bit.ly/MFO_instagram
Twitter: http://bit.ly/MFO_Twitter
Kaynakça:
- Yılmaz Öztuna, “Büyük Türkiye Tarihi”
- Stanford Shaw ve Ezel Kural Shaw, “Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye”
- İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Osmanlı Tarihi”
- TDV İslâm Ansiklopedisi, “Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa”
- TDV İslâm Ansiklopedisi “Çandarlı”
- Sefa Alp Genç Kalemler Tarih Araştırmaları “İdam Gerekçeleri ve Bizans Bağlantıları”
- Bardakçı, V. V. “Çandarlı Ailesi”
- İsmail Hâmi Danişmend “Osmanlı Devlet Erkânı”
- Yayın Kurulu, “Halil Paşa (Çandarlı)”
- Ayhan Buz “Osmanlı Sadrazamları”
